Bộ luật hình sự có hiệu lực hồi tố hay không là một câu hỏi quan trọng trong lĩnh vực pháp luật hình sự. Vậy chính xác thì bộ luật hình sự có hiệu lực hồi tố trong trường hợp nào, và nguyên tắc nào chi phối vấn đề này?
Nguyên Tắc Cơ Bản Về Hiệu Lực Của Pháp Luật Hình Sự
Theo nguyên tắc chung, pháp luật hình sự chỉ có hiệu lực đối với các hành vi phạm tội xảy ra sau khi pháp luật đó có hiệu lực thi hành. Nói cách khác, một người không thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về một hành vi mà tại thời điểm thực hiện hành vi đó, pháp luật chưa coi là tội phạm. Nguyên tắc này được thể hiện rõ trong Bộ luật Hình sự Việt Nam năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017:
Điều 7. Nguyên tắc áp dụng pháp luật hình sự
- Hành vi phạm tội được thực hiện sau khi Bộ luật hình sự này có hiệu lực thi hành thì áp dụng Bộ luật hình sự này.
Tuy nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt, bộ luật hình sự có thể có hiệu lực hồi tố, tức là áp dụng cho cả những hành vi phạm tội xảy ra trước khi bộ luật đó có hiệu lực thi hành.
Bộ Luật Hình Sự Có Hiệu Lực Hồi Tố Khi Nào?
Theo quy định tại khoản 2 Điều 7 Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017, bộ luật hình sự có hiệu lực hồi tố trong các trường hợp sau:
- Bộ luật hình sự này có hiệu lực thi hành sau khi hành vi phạm tội đã được thực hiện nhưng trước khi có bản án hoặc quyết định giải quyết vụ án hình sự đã có hiệu lực pháp luật mà có lợi cho người phạm tội thì áp dụng Bộ luật hình sự này.
Điều này có nghĩa là nếu một người phạm tội trước khi bộ luật hình sự mới có hiệu lực, nhưng sau đó bộ luật mới có hiệu lực và có quy định có lợi hơn cho người phạm tội so với bộ luật cũ, thì bộ luật mới sẽ được áp dụng.
Ví dụ:
Anh A thực hiện hành vi trộm cắp tài sản vào tháng 1 năm 2017. Vào thời điểm đó, Bộ luật Hình sự năm 1999 đang có hiệu lực. Đến tháng 7 năm 2017, Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 có hiệu lực thi hành, trong đó có quy định giảm nhẹ hình phạt cho tội trộm cắp tài sản. Mặc dù hành vi của anh A xảy ra trước khi Bộ luật Hình sự năm 2015 có hiệu lực, nhưng do bộ luật này có quy định có lợi hơn cho anh A nên sẽ được áp dụng trong trường hợp này.
Nguyên Tắc “Lex Mitior” Trong Pháp Luật Hình Sự
Nguyên tắc cho phép bộ luật hình sự có hiệu lực hồi tố trong trường hợp có lợi cho người phạm tội được gọi là nguyên tắc “lex mitior”, có nghĩa là “luật nhẹ nhàng hơn”. Đây là một nguyên tắc cơ bản của pháp luật hình sự quốc tế, được ghi nhận trong nhiều điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên, chẳng hạn như Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị năm 1966.
Nguyên tắc “lex mitior” thể hiện sự tiến bộ, nhân đạo của pháp luật hình sự, nhằm đảm bảo quyền con người, không ai bị kết án với mức hình phạt nặng hơn mức hình phạt được áp dụng tại thời điểm thực hiện hành vi phạm tội.
Kết Luận
Bộ luật hình sự, theo nguyên tắc chung, không có hiệu lực hồi tố. Tuy nhiên, trong trường hợp bộ luật hình sự mới có quy định có lợi hơn cho người phạm tội so với bộ luật cũ, thì bộ luật mới sẽ được áp dụng hồi tố. Nguyên tắc này, được gọi là “lex mitior”, thể hiện sự công bằng và nhân đạo của pháp luật hình sự.
